THỨC DẬY ĐI, TƯ DUY TRỪU TƯỢNG CỦA BẠN LÀ MỘT BÀI TẬP THỂ DỤC

Long Hoàng VTVTIMES
16 thg 10
7 phút đọc

Trong nhiều thế kỷ, nền văn minh phương Tây đã xây dựng sự hiểu biết về tâm trí con người dựa trên một giả định lớn: tâm trí và cơ thể bạn là hai thứ tách biệt. Giả định này cho rằng suy nghĩ của bạn "trôi nổi" trong một không gian tinh thần siêu hình nào đó, không liên quan gì đến bộ máy sinh học phức tạp của bộ não.

Giả định này hoàn toàn sai lầm.

Những khám phá mang tính cách mạng trong khoa học thần kinh đã tiết lộ một sự thật thay đổi mọi thứ: những suy nghĩ trừu tượng nhất của bạn không lơ lửng xung quanh cơ thể—chúng tồn tại trong cùng một mạch thần kinh mà bạn sử dụng để di chuyển, nhìn và cảm nhận.

Khi bạn "nắm bắt" một ý tưởng, bộ não của bạn kích hoạt chính xác các vùng liên quan đến việc nắm bắt đồ vật bằng tay. Khi bạn suy nghĩ về "sự ấm áp tình cảm," các khu vực thần kinh xử lý nhiệt độ vật lý sẽ sáng lên. Khi bạn hình dung tương lai là "phía trước," bộ não sẽ sử dụng hệ thống xử lý không gian mà bạn dùng để điều hướng tiến về phía trước.

Hiểu được sự thật mang tính cách mạng này sẽ mở ra những khả năng mới về cách bạn tư duy, học hỏi và giao tiếp. Ranh giới giữa tâm trí và cơ thể luôn là một ảo ảnh.

I. Đột Phá Thay Đổi Mọi Thứ: Bộ Não Của Bạn Là Hệ Thống Mô Phỏng

Cuộc cách mạng thần kinh bắt đầu bằng khám phá ra tế bào thần kinh gương (mirror neurons) vào những năm 1990: các tế bào này kích hoạt cả khi một con khỉ thực hiện hành động và khi nó chỉ quan sát con khỉ khác thực hiện hành động đó. Điều này gợi ý một điều triệt để: bộ não không tách rời việc cảm nhận một thứ khỏi việc thực hiện nó.

Nghiên cứu hình ảnh não bộ sau đó đã xác nhận:

Khi bạn nghe những từ hành động như "đá" hay "liếm," vỏ não vận động của bạn sáng lên ở chính xác các vùng kiểm soát những chuyển động vật lý đó. Bộ não của bạn xử lý từ "đá" như thể bạn đang thực sự thực hiện một cú đá.
Khi bạn nghĩ về quá khứ, bộ não kích hoạt các vùng liên quan đến việc lùi lại trong không gian. Khi bạn suy ngẫm về tương lai, các mạng lưới thần kinh hướng dẫn chuyển động về phía trước lại bùng cháy.
Hiểu biết của bạn về toán học cũng xuất phát từ kinh nghiệm di chuyển trong không gian. Khi bạn cộng, sự chú ý của bạn dịch chuyển sang phải dọc theo một đường thẳng tưởng tượng; khi trừ, nó dịch chuyển sang trái.

Tóm lại, bộ não của bạn tái sử dụng các mạch thần kinh ban đầu tiến hóa cho các chức năng cơ thể để xây dựng suy nghĩ trừu tượng. Mạng lưới thị giác tạo ra sự thấu hiểu. Các con đường vận động tạo ra sự hiểu biết về sự thay đổi. Mạch xúc giác xây dựng kết nối xã hội.

Tư duy là một quá trình cơ thể hóa (embodied process) về cơ bản.

Những suy nghĩ phức tạp nhất của bạn nảy sinh từ chính bộ máy thần kinh mà bạn sử dụng để đi lại trong một căn phòng đông đúc.

II. Từ Hơi Thở Đến Bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền

Hệ thống thần kinh giúp bạn sống sót trong những khoảnh khắc đầu đời cuối cùng đã tạo ra những khái niệm như công lý, tự do và phẩm giá con người. Những hệ thống sinh học điều chỉnh nhịp tim và hơi thở của bạn thực sự tạo ra các khuôn khổ trí tuệ cho những thứ trừu tượng như Tuyên ngôn Nhân quyền.

Quá trình này bắt đầu bằng những kinh nghiệm cơ bản nhất của cơ thể, tạo ra sơ đồ hình ảnh (image schemas):

Sơ đồ chứa đựng (Containment): Bạn học được khi được ôm ấp, hay khi trải nghiệm ranh giới của cũi. Sau này, nó trở thành sự hiểu biết của bạn về các thể loại, nhóm và phân loại.
Sơ đồ đường đi (Path): Phát triển khi bạn bò hoặc đi theo quỹ đạo của một quả bóng lăn. Sau này, nó tiến hóa thành sự hiểu biết về các lập luận logic, quỹ đạo cuộc đời và sự tiến bộ đạo đức.
Sơ đồ cân bằng (Balance): Hình thành khi bạn học cách ngồi, đứng và đi. Sau này, nó trở thành cảm giác về công lý, sự công bằng và ổn định xã hội.

Khi những người lập hiến nghĩ về "kiểm soát và cân bằng" (checks and balances), họ đang mở rộng sơ đồ cân bằng mà mọi con người đều phát triển khi học cách điều hướng trọng lực.

Năng lực tư duy đạo đức, triết học chính trị và tổ chức xã hội của bạn đều nảy sinh từ những khuôn mẫu cơ thể hóa nền tảng này.

Quá trình chuyển đổi từ kinh nghiệm cơ thể sang nguyên tắc trừu tượng tiết lộ sự liên tục sâu sắc giữa sự tồn tại sinh học và những thành tựu trí tuệ cao nhất của bạn.

III. Bộ Máy Ẩn Dụ: Bộ Não Của Bạn Là Một Công Cụ Dịch Thuật

Bộ não của bạn đang vận hành một hệ thống dịch thuật tinh vi mà bạn chưa bao giờ học một cách có ý thức. Khi bạn xử lý các từ, các mạch thần kinh đang tự động chuyển đổi các khái niệm trừu tượng thành những kinh nghiệm cơ thể quen thuộc:

Khi bạn nghe giá cả đang tăng lên ("rising"), hoặc cảm thấy tâm trạng của mình đang lên ("up"), mạng lưới xử lý không gian của bạn kích hoạt như thể bạn đang di chuyển lên cao. Đây không phải là sự trang trí ngôn ngữ; đó là hệ điều hành cơ bản của bộ não bạn.
Bộ não kết hợp các khuôn mẫu cơ bản này thành ẩn dụ sơ cấp (primary metaphors): những ánh xạ hệ thống cho phép bạn hiểu một lĩnh vực kinh nghiệm thông qua một lĩnh vực khác.
Sơ đồ chứa đựng kết hợp với kinh nghiệm về số lượng tạo ra ẩn dụ "càng nhiều càng lên".
Sơ đồ đường đi kết hợp với cảm giác về thời gian tạo ra sự hiểu biết rằng "tương lai nằm ở phía trước".

Những ẩn dụ này không chỉ mô tả thực tế—chúng tạo ra chính thực tế mà bạn đang sống. Ví dụ, ẩn dụ thời gian là tiền bạc đã tái cấu trúc toàn bộ mối quan hệ của bạn với kinh nghiệm thời gian. Bạn "tiêu" thời gian, "tiết kiệm" thời gian, "lãng phí" thời gian. Khuôn khổ ẩn dụ này tạo ra các hành vi, thể chế và toàn bộ hệ thống kinh tế.

IV.Hệ Thống Mô Phỏng: Ngôn Ngữ Ra Đời Từ Hành Động

Mỗi giây trong cuộc sống thức tỉnh của bạn, bộ não đang chạy các mô phỏng tinh vi mà bạn không bao giờ ý thức được.

Khi bạn đi qua một siêu thị đông đúc, mạng lưới thần kinh liên tục mô hình hóa các tương lai tiềm năng: mô phỏng việc bước sang trái để tránh xe đẩy, hay lực cần thiết để rẽ. Mọi quyết định đều nảy sinh từ các mô phỏng thần kinh tái tạo lại các yếu tố của kinh nghiệm vật lý trước khi bạn hành động.

Điều này bác bỏ triết học hơn một thế kỷ để tiết lộ rằng: tư duy tạo ra ngôn ngữ, chứ không phải ngược lại. Khả năng giao tiếp của bạn nảy sinh từ chính bộ máy thần kinh cơ thể hóa tạo ra sự hiểu biết riêng tư của bạn: sự mô phỏng.

Khi bạn nói, bạn đang phối hợp các mô phỏng cơ thể hóa giữa các tâm trí. Khi bạn kể cho ai đó về sự khó khăn của buổi sáng, bạn không truyền tải các câu chữ được lưu trữ.
Thay vào đó, bạn tái tạo lại các yếu tố của kinh nghiệm cơ thể: căng thẳng vì muộn giờ, cảm giác bực bội. Người nghe hiểu không phải bằng cách giải mã các ký hiệu ngôn ngữ, mà bằng cách chạy các mô phỏng cơ thể hóa trong mạng lưới thần kinh của chính họ.
Sự hiểu biết này giải thích tại sao xu hướng học tập hiện nay đang chuyển mạnh sang các phương pháp trải nghiệm và tham gia thực tế. Từ học tập thực hành trong giáo dục đến tư duy thiết kế trong kinh doanh: sự hiểu biết nảy sinh từ sự tương tác cơ thể hóa, không phải phân tích trừu tượng.

V. Sống, Cảm Nhận, Và Di Chuyển Để Tư Duy Tốt Hơn

Những khám phá trong khoa học thần kinh đã phá vỡ ảo ảnh cổ xưa rằng tâm trí và cơ thể là hai lĩnh vực riêng biệt. Những suy nghĩ trừu tượng nhất của bạn—từ công lý đến toán học—đều nảy sinh từ các mạch thần kinh mà bạn sử dụng để di chuyển, cảm nhận và hành động trong thế giới.

Tư liệu: The Neural Mind - George Lakoff, Srini Narayanan

Hành trình của bạn bắt đầu từ đây

Bộ não bạn hoạt động như một công cụ mô phỏng, chạy các kịch bản cơ thể hóa để cấu trúc cả tư duy riêng tư và giao tiếp chung. Để tư duy tốt hơn, hãy ngừng nghĩ rằng tâm trí bạn là một phần mềm tách rời. Hãy nhớ rằng: khả năng tạo ra ý nghĩa của bạn không phải đến từ việc xử lý thông tin, mà đến từ việc sống trong một cơ thể di chuyển, cảm nhận và hành động trong thế giới.