KHOA HỌC THẦN KINH TRONG QUẢN LÝ

Long Hoàng VTVTIMES
9 thg 11
6 phút đọc

Trong kỷ nguyên hiện đại, thị trường tràn ngập các sách self-help quản lý với những phương pháp hào nhoáng như "suy nghĩ thần kỳ" hay các câu thần chú bắt tai. Tuy nhiên, nhiều cuốn sách này đã đánh giá thấp một yếu tố then chốt: Trí óc con người có sức ảnh hưởng mạnh mẽ và khả năng kháng cự thay đổi cố hữu.

Giống như một chiếc máy tính đời cũ khó có thể chạy các ứng dụng mới nhất, bộ não của chúng ta cũng được lập trình cứng theo những cách khiến việc tiếp nhận tư duy mới trở nên khó khăn. Chính vì lý do này, lĩnh vực khoa học thần kinh có thể cung cấp cho chúng ta những hướng dẫn khoa học để quản lý những người khó tính, bướng bỉnh và thay đổi những thói quen xấu của họ.

Tác giả và nhà thần kinh học Tali Sharot đã chỉ ra những động lực mạnh mẽ nhất chi phối quá trình ra quyết định của hầu hết mọi người, và cách bạn có thể tận dụng những bản năng này để tạo ra sự thay đổi tích cực.

1. Sự Cứng Nhắc Của Bộ Não: Tại Sao Chúng Ta Khó Thay Đổi?

Chúng ta có xu hướng linh hoạt trong việc chấp nhận ý kiến từ bạn bè hoặc tin tức, nhưng một khi đã đưa ra quyết định hoặc hình thành ý kiến về một vấn đề, việc thay đổi lại trở nên vô cùng khó khăn. Ngay cả khi kinh nghiệm cho thấy một hành vi không mang lại kết quả tốt, chúng ta vẫn lặp lại nó.

Nghiên cứu của nhà kinh tế học thần kinh Camelia Kuhnen năm 2014 với các nhà giao dịch chứng khoán đã chứng minh điều này. Khi được thông báo về mức cổ tức thấp sau khi chọn cổ phiếu rủi ro cao, các nhà giao dịch ngạc nhiên thay lại có xu hướng phớt lờ thông tin cảnh báo và vẫn giữ lựa chọn rủi ro ban đầu.

Quá trình quét não MRI trong thí nghiệm cho thấy, khi người tham gia nhận được thông tin xấu đi ngược lại với quyết định đã cam kết, hoạt động não bộ của họ giảm đáng kể. Điều này cho thấy tồn tại một cơ chế phòng thủ tự nhiên trong não, ngăn cản chúng ta đối diện với sự thật rằng mình đã đưa ra một lựa chọn sai lầm.

Tóm lại: Sự cứng nhắc trong tư duy và hành vi được lập trình cứng vào bộ não của chúng ta.

2. Cách Chuyển Đổi Quan Điểm Bướng Bỉnh: Tập Trung Vào Lợi Ích

Khi đối mặt với những định kiến khó thay đổi, chẳng hạn như sự nghi ngờ về vắc-xin MMR, việc tranh luận trực tiếp chống lại niềm tin sai lầm của họ thường chỉ khiến họ trở nên phòng thủ và củng cố niềm tin đó hơn.

Giải pháp, theo các nhà tâm lý học UCLA, là không nên bác bỏ định kiến, mà hãy tập trung vào việc trình bày những ý tưởng và sự thật mới mang tính xây dựng.

Ví dụ, thay vì tranh cãi về việc vắc-xin không gây ra tự kỷ (thông tin đi ngược lại niềm tin cũ), hãy tập trung vào thông điệp tích cực và quan trọng hơn: vắc-xin có thể ngăn ngừa các bệnh nguy hiểm tiềm tàng như sởi, quai bị và rubella. Bằng cách đó, mọi người sẽ chú ý và nhiều khả năng thay đổi quan điểm hơn.

Nguyên tắc Quản lý: Để tạo ra sự thay đổi, hãy nhấn mạnh lợi ích factual (thực tế) của hành vi mới, thay vì công kích sự sai lầm của hành vi cũ.

3. Cảm Xúc Lan Truyền: Sức Mạnh Của Tâm Trạng Nhóm

Nghiên cứu của Princeton đã chỉ ra rằng não bộ của những người cùng nghe một bài phát biểu có xu hướng đồng bộ hóa, tạo ra sự kết nối cảm xúc giữa các thành viên trong khán giả.

Hiện tượng lây lan cảm xúc này cũng đúng trong môi trường làm việc. Trong một nghiên cứu năm 2002, khi một người tham gia bí mật giả vờ có tâm trạng xấu/tốt trong nhóm cộng tác, những người còn lại nhanh chóng tiếp nhận tâm trạng đó, ảnh hưởng đến hiệu suất công việc. Nhóm có người vui vẻ làm việc hợp tác và đạt kết quả tốt hơn, trong khi nhóm có người cáu kỉnh xảy ra nhiều xung đột và kết quả kém hơn.

Hiện tượng này thậm chí còn lan truyền trong môi trường ảo như Facebook.

Nguyên tắc Quản lý: Tâm trạng tốt và xấu đều có tính lây lan. Một nhân viên tiêu cực có thể phá hỏng tinh thần cả đội. Để duy trì năng suất, hãy chú trọng đến tâm trạng tích cực và xử lý sớm các yếu tố tiêu cực.

4. Động Lực Của Thưởng và Kiểm Soát: Chìa Khóa Thay Đổi

Hai bản năng mạnh mẽ nhất chi phối hành vi con người là: tìm kiếm niềm vui (thưởng) và mong muốn kiểm soát.

A. Tìm Kiếm Niềm Vui (Pleasure)

Nghiên cứu về gà con cho thấy động vật thường khó hành động ngược lại bản năng bị thu hút bởi khoái cảm, ngay cả khi hành động ngược lại (bước lùi) sẽ mang lại phần thưởng. Ở người cũng tương tự.

Thí nghiệm của Marc Guitart-Masip (2012) cho thấy khi được thưởng một đô la cho mỗi lần phản ứng chính xác, phản xạ của người tham gia rất nhanh. Nhưng khi luật thay đổi thành "sẽ mất một đô la nếu sai", phản xạ trở nên chậm chạp và kém chính xác hơn.

Nguyên tắc Quản lý: Bộ não hoạt động nhanh nhạy khi hướng tới phần thưởng và trì trệ khi đối mặt với hình phạt. Để thúc đẩy thay đổi thói quen, hãy tập trung vào việc đưa ra phản hồi tích cực và phần thưởng cho hành vi mong muốn.

B. Cảm Giác Kiểm Soát (Control)

Con người cảm thấy hạnh phúc và khỏe mạnh hơn khi họ có quyền kiểm soát cuộc sống của mình.

Nghiên cứu nổi tiếng tại viện dưỡng lão (Rodin và Langer, thập niên 70) cho thấy những người cao tuổi được trao quyền tự chủ trong lịch trình và chăm sóc một chậu cây cảnh trở nên hoạt động và vui vẻ hơn đáng kể, và khỏe mạnh hơn sau 18 tháng.

Nguyên tắc Quản lý: Để có nhân viên hạnh phúc, hãy trao cho họ quyền tự quyết (agency) trong các quyết định ảnh hưởng đến công việc hàng ngày của họ.

• Ví dụ Rửa Tay (Y tế): Thay vì ra lệnh rửa tay, việc đăng biển báo hiển thị tỷ lệ tuân thủ của toàn đội y tế đã khiến tỷ lệ tuân thủ tăng từ 38% lên gần 90%. Phản hồi tích cực về sự tiến bộ cho phép nhân viên cảm thấy họ đang tự chịu trách nhiệm và kiểm soát việc cải thiện của chính mình.

5. Hiệu Ứng Ikea và Sức Hấp Dẫn Của Sự Giải Trí

Hai yếu tố tâm lý học khác cũng ảnh hưởng đến sự tham gia và tuân thủ:

Hiệu ứng Ikea: Mọi người đánh giá cao những thứ họ tự làm ra hoặc đóng góp vào, ngay cả khi sự đóng góp đó rất nhỏ. Điều này được áp dụng bằng cách cho phép nhân viên tham gia vào việc thiết kế hoặc điều chỉnh quy trình mới.
Giá trị Giải Trí: Con người có xu hướng phớt lờ thông tin quan trọng (như hướng dẫn an toàn trên máy bay) nhưng lại chú ý đến thông tin mang tính giải trí. Các hãng hàng không đã tăng tỷ lệ chú ý bằng cách biến các hướng dẫn an toàn thành những video hài hước, hoạt hình hoặc biểu diễn sáng tạo.

Kết luận cuối cùng: Bộ não con người không hoạt động lý trí như chúng ta giả định. Bằng cách hiểu rõ những đặc điểm này—khả năng kháng cự thay đổi, sự lây lan của cảm xúc, động lực từ phần thưởng, và nhu cầu kiểm soát—các nhà quản lý có thể áp dụng các chiến lược dựa trên khoa học thần kinh để thúc đẩy sự hợp tác và thay đổi hành vi hiệu quả hơn.

Tư liệu: The Influential Mind - Tali Sharot